Zagadnienie częste w praktyce, acz rozstrzygnięcia sądów w tej materii różnorodne. Zacznijmy od teorii:
Przepis art. 133 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego reguluje możliwość uchylenia obowiązku świadczenia alimentacyjnego:
Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
! Osiągnięcie przez dziecka wieku pełnoletniego nie jest obligatoryjną i jedyną przesłanką do zakończenia świadczenia na rzecz dziecka. Jest to jedynie jedna z podstaw, która musi zaistnieć w połączeniu z pozostałymi przesłankami z art. 133 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Pozew o ustalenie wygaśnięcia świadczenia alimentacyjnego zależny jest również od nadmiernego uszczerbku dla zobowiązanego bądź niedokładania przez dziecko starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Kiedy ma miejsce nadmierny uszczerbek dla zobowiązanego?
nadmierny uszczerbek dla rodziców zobowiązanych do alimentacji względem pełnoletniego dziecka występuje z pewnością wtedy, gdy wypełnianie tego obowiązku powoduje, że nie są oni w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb (A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021).
Przesłanka ta wraz z uzyskaniem pełnoletniości przez uprawnionego stanowi podstawę do żądania uchylenia obowiązku alimentacyjnego. Kwalifikację możliwości zobowiązanego do alimentów powinno dokonywać się w każdym konkretnym przypadku, przy uwzględnieniu aktualnego stanu majątkowego zobowiązanego i jego możliwości płatniczych, zarobkowych a także prognozy na przyszłość.
Czym charakteryzuje się brak starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się przez uprawnionego?
! Rodzice nie mają obowiązku świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które osiągnęło odpowiedni stopnień fizycznego i umysłowego rozwoju, potrzebny do usamodzielnienia się i uzyskania rśodków utrzymania z własnej pracy i z własnych zarobków (wyrok Sądu Najwyższego, sygn. akt III CRN 144/80).
Po uzyskaniu pełnoletniości dziecko może kontynuować dalszą naukę i zdobywać wykształcenie. W tym przypadku zasadny jest obowiązek świadczeń alimentacyjnych. Natomiast po zakończeniu edukacji na poziomie szkoły średniej (szczególnie technikum czy szkoły zawodowej, dającej zawód) bądź zdobyciu wykształcenia wyższego, gdy dziecko nie wykazuje swoim zachowaniem starań do podjęcia zatrudnienia, usamodzielnienia się finansowo wskazuje się na podstawy do uchylenia obowiązku alimentacyjnego. Występują również takie przypadki, gdzie dziecko pomimo podjęcia dalszej edukacji zaniedbuje naukę co prowadzi do powtarzania kolejnych lat studiów, rozpoczyna nowe szkolenia, kierunki studiów nie kończąc poprzednich. Takie okoliczności mogą wyczerpywać znamiona braku starań do samodzielnego utrzymania się przez dziecko.
Nie każde jednak podjęcie zatrudnienia bądź poprawa sytuacji majątkowej uprawnionego jest podstawą do zmiany świadczenia alimentacyjnego: Jeśli dziecko uzyskało pełnoletność i otrzymuje środki finansowe z tytułu pracy zawodowej, renty inwalidzkiej czy zasiłku dla bezrobotnych, to okoliczności te nie skutkują automatycznym ustaniem obowiązku alimentacyjnego ciążącego względem takiego dziecka na rodzicach. Jeżeli wysokość uzyskiwanych przez dziecko w ten sposób świadczeń nie pozwala na samodzielne utrzymanie się takiego dziecka, to obowiązek alimentacyjny nadal obciąża rodziców w zakresie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego dziecka (Wyrok Sądu Najwyższego, sygn. akt V CKN 1032/00).
Podsumowując, osiągnięcie przez dziecko pełnoletności, brak podjęcia dalszej nauki bądź podjęcie zatrudnienia nie będą jednoznacznie i automatycznie skutkowały uprawnieniem zobowiązanego do uchylenia świadczenia alimentacyjnego. Każdorazowo zaistnienie przesłanek z art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego będzie badał w postępowaniu Sąd.