Piecza naprzemienna, choć jest stosunkowo „świeżą” instytucją, zyskuje na popularności. Głównym celem wprowadzenia tej instytucji jest zachowanie więzi obojga rodziców z dzieckiem, wyeliminowanie dominującej pozycji jednego z rodziców. Ma też wpływ na kwestie alimentacyjne.
Analizując przepisy krajowe, należy wskazać, że brak jest definicji ustawowej „pieczy naprzemiennej”. Posiłkując się regulacjami z Kodeksu cywilnego, a także w Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego można określić jej elementy.
Wprowadzenie pieczy naprzemiennej
Powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom jest regulowane w wyroku rozwodowym:
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka (Art. 58 § 1 k.r.i.o.).
Instytucja ta może być również wprowadzona przez sąd opiekuńczy, na co wskazuje art. 107 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
Rozważania o pieczy naprzemiennej należy poprzedzić jednoznacznym stwierdzeniem:
Podstawą takiego rozwiązania jest porozumienie w przedmiocie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymania kontaktów. Pomiędzy małżonkami nie może dochodzić do konfliktów w tej kwestii.
Strony muszą być zatem zgodne, że zamierzają wspólnie i w porozumieniu wykonywać władzę rodzicielską, podejmować decyzję w sprawach bieżących, a także decyzję o istotnych sprawach dziecka. Sąd ocenia postanowienia takiego porozumienia pod kątem zgodności z dobrem dziecka, a także zgodności z obowiązującymi przepisami prawa. W postępowaniu nie jest on związany jedynie wolą stron, bierze on również pod uwagę, czy w danej sprawie istnieją pozytywne rokowania co do współdziałania w opiece nad małoletnim. W przypadku braku takiego porozumienia Sąd ma również możliwość pozostawienia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, mając na uwadze dobro dziecka.
Główne cechy pieczy naprzemiennej
1) Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.
2) Relacja pomiędzy rodzicami powinna być ona bezkonfliktowa, pozbawiona negatywnych emocji.
3) Obydwoje rodzice sprawują opiekę nad dzieckiem w jednakowym stopniu, w stworzonych przez siebie środowiskach wychowawczych;
4) Sprawowanie pieczy naprzemiennej nie znosi obowiązku alimentacyjnego. Rodzice są obowiązani do świadczenia alimentacyjnego. Możliwe są rozwiązania wprowadzające obowiązek uiszczania alimentów przez jednego z rodziców, np. w przypadku znacznej dysproporcji zarobków. Najczęściej można jednak spotkać zapis: kosztami utrzymania i wychowania dziecka stron Sąd obciąża strony po połowie, ustalając ze każdy z rodziców ponosi te koszty w czasie pobytu dziecka u niego.
5) Ustawodawca nie narzuca harmonogramu pieczy naprzemiennej. Przykładem jest opieka sprawowana przez rodziców w wymiarze tygodniowym, dwutygodniowym, czy miesięcznym.